حاملان عرش
*دکتر سید ابوالقاسم حسینی(ژرفا)
در میان مآخذ روایی ما شیعیان، نام رومان آزمونگر قبر در دعای امام زین العابدین برای حاملان عرش و فرشتگان آمده است:«...وبرفرشته مرگ و یارانش و بر منکر و نکیر و بر «رومان» آزمایش‌کننده اهل قبور و بر طواف‌کنندگان بیت‌المعمور و بر مالک ونگاهبانان دوزخ، و بر رضوان وکلیدداران بهشت.»
در منابع شیعه و سنی، از دو آزمونگر قبر یاد شده که مقصود از آن‌ها منکر و نکیر است. شیخ طوسی گفته است:«همه سخنان پیامبر در باره نبوت پیامبرانِ یاد شده و رسالت رسولان نام برده شده و کتبِ نازل شده و شریعتهای ذکر گشته و احوال قبر و منکر و نکیر و مبشر و بشیر و... همگی حق است و در آن تردید راه ندارد».
شهید ثانی می‌گوید: «باید به همه فرمایش‌های پیامبر در باره احکام دنیا و آخرت، از جمله شرایع و عذاب قبر و سؤال منکر و نکیر و حشر و صراط و میزان و جز آن‌ها اقرار نمود».
از معاویه بن عمار در زمره تعقیبات نماز نقل شده است:«گواهی می‌دهم که معبودی جز خدای یگانه نیست و محمد(ص) بنده و رسول اوست و خدا و رسول و قرآن و مرگ و سؤال منکر و نکیر در قبر و گرد آمدن در قیامت و صراط و میزان، همگی حق هستند».
عیاشی نیز حدیثی بلند از امام علی(ع) آورده که در آن در باره مؤمن فرموده است:«آن گاه که به قبر داخل شود، دو فرشته نزد او می‌آیند که آزمونگران قبرند و موهای خود را بر زمین می‌کشند و با دندان نیش خود خاک را می‌کاوند و صدایی چون رعد توفنده و چشمانی چون برق درخشان دارند و می‌گویند: «خدایت کیست؛ دینت چیست؛ پیامبرت کدام است؟»
این روایت سپس از دشمن خدا یاد می‌کند:«وقتی او در قبر نهاده شود، دو آزمونگر قبر نزد او می‌آیند و کفنش را کنار می‌زنند و به او می‌گویند: خدایت کیست؛ دینت چیست؛ پیامبرت کدام است؟ او می‌گوید: نمی‌دانم. آن دو می‌گویند: نه می‌دانی و نه هدایت شده‌ای. سپس با پُتک بر مَلاجش می‌کوبند.»
این روایات هم سندشان ضعیف است و هم چنان که می‌بینید، متنشان چنان که باید، پذیرفتنی به نظر نمی‌رسد. از ابوزبیر روایت شده که در باره دو آزمونگر قبر از جابر بن عبدا... سؤال نمود و او گفت که از پیامبر شنیده که این امت در قبر مورد آزمون قرار می‌گیرد.
هنگامی که مؤمن در قبرش داخل شود و همراهانش از او دور شوند، فرشته‌ای که سخت نهیب می‌زند، می‌آید و به او می‌گوید:«در باره پیامبر چه می‌گفتی؟» این روایت را ابن‌ابی‌عاصم صحیح شمرده است.
نتیجه آن که فرشتگان قبر سه یا پنج فرشته‌اند که نامشان از کارشان گرفته شده است. منکر شکلی ترسناک دارد و افراد دیدنش را دوست ندارند. نکیر کارهایی را که فرد در زمان زندگی انجام داده، نادرست می‌شمرد. مبشر و بشیر به مرده بشارت و آرامش می‌دهند.
رومان از واژه روم گرفته شده؛ زیرا دور است. گفتنی است مؤمنی که عملش پذیرفته شده باشد، مانند فردی است که از خانواده‌اش مدتی دور بوده و به بستگان و دوستانش سر می‌زند و کارهایی را که شادمانش سازد، می‌بیند و از اکرام و رضوان الهی بهره می‌برد و فرشتگان او را به جاودانگی در بهشت بشارت می‌دهند.